Richt je op het verlies en de rouw bij scheiden

Waar het over gaat bij ruzie maken: aandacht, erkenning , wederkerigheid

Als stellen ruzie maken over wie de afwas moet doen of de vuilnis buiten moet zetten, gaat het meestal niet daarover. Het gaat over aandacht en erkenning, en bij gebrek daaraan begint het gekibbel over geven en nemen. De relatiewijsheid staat opgetekend in veel boeken over de liefde. De populaire zelfhulpfilosoof Alain de Botton formuleerde het ooit in Essays in Love niet ongeestig als volgt: „Er is doorgaans een marxistisch moment in iedere relatie, het moment waarop duidelijk wordt dat liefde wederkerig is.”

40% van de relaties met kinderen loopt in Nederland stuk

Vorige week was ik dagvoorzitter bij een symposium over ruziënde stellen die daar niet mee op kunnen houden, ook niet als ze gescheiden zijn. Een belangrijk onderwerp, want in Nederland loopt 40 procent van de relaties met kinderen stuk. De scheiding markeert niet een eindpunt, maar het begin van een – soms lang – proces van onderhandelen over de verdeling van de zorg voor kinderen, de goederen en het geld. Het aantal complexe scheidingen (het neutralere woord voor ‘vechtscheiding’) in Nederland is zorgelijk: zestienduizend per jaar. Het kost de samenleving gemiddeld zo’n vijftigduizend euro per complexe scheiding en er zijn veel instanties mee gemoeid.

Haal de kinderen uit het conflict is de simpele boodschap

De belangrijkste boodschap van het symposium was een simpele, maar revolutionaire: haal de kinderen uit het conflict. Het klinkt wat cru, maar je moet de kinderen in feite zien als de afwas of de vuilnis. Er is pijn en wrevel over de relatie die je had, en die uit je vervolgens door ruzie te maken over de kinderen. 

Een belangrijke indicator voor de kans op een vechtscheiding is de mate waarin ex-partners zich erover opwinden dat de andere ouder een ‘slechte’ ouder zou zijn. Wie elkaar aanspreekt op zijn of haar rol als ‘ouder’, trapt voortdurend op gevoelige tenen. Toch draait in scheidingsland vrijwel alles om de kinderen. Bij veel mediators wordt steevast een foto van het kind op tafel gelegd, om je eraan te herinneren voor wie je de zaken goed wilt oplossen, dat je samen met de ‘vader’ of ‘moeder’ van je kind verder moet. 

Bij het symposium lag een ander voorstel op tafel: ga eerst rouwen om het geleden verlies als ex-partners, en richt je op je eigen aandeel in het stuklopen van de relatie. 

Emotie-ijsberg

Maar liefst drie van de vijf sprekers lieten die dag hetzelfde plaatje zien: de zogenaamde emotie-ijsberg. De eentiende die uitsteekt boven water: dat is ‘gedrag’. Daar gaat veel aandacht naar uit als het gaat om preventie (‘welke signalen zijn er in het gedrag van…’). Onder water zijn er de gevoelens, waaronder verdriet, boosheid en schaamte. Wil je als ex-partners goed verder kunnen, dan moet het daarover gaan. 

Als een relatie stukloopt, krijg je vaak het advies dat je moet ‘loslaten’. In de nieuwe scheidingsaanpak luidt het devies om niet los te laten, maar het einde van een relatie als een vorm van verlies te benaderen; vandaar eerst rouwen, pas daarna kun je je opnieuw verbinden als ouders.

Ouderverstoting en de gruwelijke gevolgen daarvan

Heleen Koppejan, specialist in ‘ouderonthechting’, sprak over het meest schrijnende dat kan gebeuren als ouders ruzie blijven maken met het kind als symbolische ‘vuilniszak’: ouderverstoting. Dat is als een van de ouders zo slecht spreekt over de andere ouder in het bijzijn van het kind, dat het kind de andere ouder verstoot. 

De zaak-Famke laat zien hoe gruwelijk de gevolgen kunnen zijn Op 28 december 2020 werd de 14-jarige Amsterdamse Famke doodgeschoten door haar vader. In oktober 2021 verscheen een lijvig rapport over de fouten die gemaakt zijn door de betrokken instanties. Het is goed dat dit soort reconstructies worden gemaakt, te meer daar de achterblijvende ex-partner, in dit geval de moeder die geen contact meer had met het kind, zich alleen tot instanties kon wenden. 

Goed dus, om te zien dat betrokken instanties er alles aan doen om lessen te leren. Binnenkort is er een gratis (!) seminar over ouderonthechting ondersteund door de Gemeente Amsterdam. 

De pijnlijke waarheid is ook dat je richten op falende instanties nooit de wond helemaal zal kunnen helen. Het begon ooit bij twee ouders die uit liefde een kind op de wereld zetten; zij zijn het die aanvankelijk verantwoordelijkheid dragen voor het geruzie erna. 

Dat in voorstellen voor een nieuwe aanpak van scheiding de aandacht naar de ouders verschuift, lijkt me een goede zaak. Het wil niet zeggen dat er geen aandacht zou zijn voor kinderen (die is er gelukkig volop). Het haalt het kind uit het conflict dat ouders met elkaar hebben. En dat zal uiteindelijk goed voor kinderen uitpakken. 

Bron: Stine Jensen (filosoof en schrijver) in het NRC.